GELİŞMİŞ ÜLKELERDE ÖLÜMLERİN SORUMLUSU HATALI BESLENME

Bugün hastalıklara bağlı ölümlerin gelişmiş ülkelerde 100 kat artış göstermesinde son yüzyıl içindeki bazı gelişmelerin yol açtığını söyleyebiliriz. Özellikle 19. yüzyıl sonlarında kurulan modern un fabrikalarında buğdayın aşırı öğütülmesi ile saflaştırılması sırasında vitamin, mineral ve değerli yağ asitlerini içeren kısımların yok edilmesi hastalıkları ve bu hastalıklara bağlı ölümlerin artışında tetiği çektiğini söyleyebiliriz. Bunu tereyağı ve katı margarinlerin üretiminin artması ile alınan doymuş ve trans yağ asitleri başta kalp hastalıkları olmak üzere şişmanlık ve kanser gibi hastalıklarında daha sık görülmesine zemin hazırlamıştır.

2. Dünya Savaşı sonrasında fast-food yeme alışkanlığının hızla yaygınlaşması fazla miktarda doymuş yağ, trans yağ, omega 6 yağı, tuz ve aşırı kalori alımı ile hastalıkların oluşmasında diğer bir etmen olarak sağlığımızı tehdit eden yeme şekli olarak hayatımıza sinsice girmeye başlamıştır. Ve daha sonra hayvansal besinlerin tüketimi ile doymuş yağların tüketiminin de daha da fazla artış, sebze-meyve yemede azalma, kızartma sebzeler, yağlı cipsler, hazır salata sosları ile trans yağ ve omega 6 yağ asitlerinin tüketiminde gün geçtikçe artan beslenme alışkanlıkları bugün dünyayı şişmanlık ve kalp hastalıklarının pençesinde olmaya itmiştir. Kan şekerini hızlı yükseltme yeteneğine sahip beyaz ekmek, pasta, kek, meşrubat ve endüstriyel şeker içeren tüm ev yapımı ile hazır paket ürünler; karbonhidrattan zengin bir beslenme alışkanlığının yaygınlaşmasına, aktivitenin azalması ile vücudun hastalık yapacak düzeyde yağlanıp birçok hastalıkların oluşmasına da neden olmuştur. 

Dünyadaki bu gelişmeler yaşanırken ülkemiz kendini bu gelişmelerden koruyamamış aksine aynı hızda gelişen, bu hıza ayak uydurması da tahmin edilenden çok daha hızlı bir şekilde olmuştur. Bugün ülkemizin bana göre en önemli sağlık sorunu hatalı beslenme ve şişmanlık olduğunu açıkça belirtmeliyim. Ülkemizde Ege bölgesi dışında beslenme şeklinin sağlık kriterlerinden oldukça uzak olduğunu söylemeliyim. Ege bölgesinde Akdeniz tipi beslenme modeli olan taze sebze, çorba çeşitleri, zeytinyağı ve balık tüketimi daha çok iken genel olarak bu bölge dışında beslenme tüketimlerimize baktığımda köfte ve kızarmış patates, tereyağlı yemekler, İskender gibi bolca tereyağı ile sunulan etler, cips, gofret, kraker, yaş pasta, poğaça, simit, alkol çeşitleri, gazlı –şekerli içecekler ve çok daha az sebze, meyve olduğu aşikardır. Bu nedenle hatalı beslenmeye bağlı A, B1, B2, E gibi vitaminleri, demir, çinko, kalsiyum ve selenyum minerallerinden yetersiz, doymuş ile trans yağ, şeker, tuz ve kalori alımları açısından da aşırı bir tüketim yönünde beslendiğimizi vurgulamak isterim. 

Dünya Sağlık Örgütü gelişen ve gelişmiş ülkelerde her 10 hastalığın en az 7’sinde hatalı beslenmenin sorumlu olduğunun altını çizmektedir. Ve gelişmiş ülkelerde bir yıl boyunca olan ölümlerin yüzde 35’inin nedenini hatalı beslenme alışkanlıklarına bağlı olduğunu rapor etmektedir. Sağlıklı yaşam daha da ötesi kronik hastalıklardan korunmak veya kronik hastalığınız varsa hastalığın yaratacağı ölüm riskini en alta indirmek için yaşamınızda ve mutfağınızda yapacağınız 9 önemli beslenme önerisine adapte olmanızı tavsiye ederim.  

1-Düzenli aktiviteden asla vazgeçmeyin: Her türlü spordan kendi yaşamınıza uygun olanını seçin. Yürüyüş, tenis, yüzme, bisiklet, dans, pilates, yoga veya futbol. Hangi aktiviteyi yaptığınızın çok önemi yok. Yeter ki bir aktiviteyi düzenli uygulayın. 

2-Zeytinyağından başkasını kullanmayın: Katı yağları yemeyin. Kuyruk yağı, kaymak, krema, şarküteri ürünlerinde bulunan hayvansal yağları yemeklerinizde kullanmayın. Sıvı yağ olarak ay çiçek, soya, kanola, mısırözü, fındık yağı yerine sadece zeytinyağını kullanmanız yeterli.

3- Beyaz unlu tüm besinlerden uzak durun: Beyaz ekmek değil, pasta, poğaça, açma, simit, börek ve kekler de beyaz undan yapılır. Bu nedenle bu yiyeceklerin kepekli, çavdarlı veya tam buğday unundan olanlarını tercih etmelisiniz. Beyaz pirinç ve patates yerine, bulgur, buğday ve integral makarnayı tercih ediniz.

4- Bolca sebze uygun miktarda meyve: Kronik hastalıklar ve şişmanlıktan korunmanın yolu bolca taze sebze yemekten geçiyor. Taze sebzeleri kendi suyunda pişirerek, salata veya fırında cipsler halinde yiyebilirsiniz. Meyveler antioksidan ve diyet lifi kaynağı olduğu kadar früktoz da içeriyor. Günde maksimum 50 grama kadar früktoz beslenmede sağlıklı. Bunun için 2-4 porsiyon kadar taze meyve yemek çok sağlıklı olduğunu unutmayın.

5-Proteinler yeterli miktarda olmalı: Sağlığı korumak için yağsız kırmızı et, derisiz tavuk – balık –hindi veya yumurtayı çeşitlendirerek tüketin. Aşırıya kaçmayın. Aşırı proteinli yiyecekleri tüketmek sağlık için büyük risk.

6-Süt ve süt ürünlerini mutlaka tüketin: Kalsiyumdan zengin beslenmek birçok hastalıktan sizi korur. Kalsiyum kaynaklarının hayvansal kaynakları fonksiyonel açısından vücuda yararı ve kullanılabilirliği daha etkin olduğunu unutmayın. Az yağlı veya yağsız süt ürünlerine öncelik verin. Yeşil yapraklı sebzeler, badem, susam ve yumurtanın kabuğunun bolca kalsiyum içerdiği ancak vücutta kullanımı düşük olduğu için yeterli kalsiyumu desteklemek için beslenmenizde bulundurabilirsiniz.

7-Kronik hastalıklara folik asit ile savaş açın: Beslenmenizin demir minerali ve folik asitten zengin beslenmeyi ihmal etmeyin. Mineral ve vitaminden zenginleştirilmiş yiyecekleri beslenmenizde daha fazla yer verin.

8-Şeker ve tuz sağlıksız: Şeker yerine bal, tuz yerine baharatları tercih edin. Şişmanlıktan tansiyona kalpten kansere kadar birçok hastalığa geçişi kolaylaştıran bu iki besini mümkün olduğunca tüketmeyin.

9-Susamadan bolca temiz su: Öğünlerden önce 2 küçük bardak su içmeyi önemseyin. Ve gün boyunca susamayı beklemeden şişelenmiş doğal temiz suları tercih edin.  

Uzman Diyetisyen Selahattin DÖNMEZ