Gastronomi dünyası, her yıl olduğu gibi 2025'te de dinamik bir dönüşüm içinde. Geleneksel tarifler, modern tekniklerle yeniden hayat bulurken, sürdürülebilir mutfak anlayışı ve yerel malzemelerin önemi her zamankinden daha fazla vurgulanıyor. Fine dining restoranlar sınırları zorlayan deneyimlerle misafirlerini şaşırtmaya devam ederken, şefler ve sektör profesyonelleri de geleceğin mutfak kültürüne ışık tutuyor. Bu kapsamlı trend raporunda, sektörün önde gelen isimleriyle bir araya gelerek 2025'in damak tadına yön verecek yenilikleri mercek altına aldık. Sözen Group CEO'su Gökmen Sözen, Yiyecek & İçecek Uzmanı Oğul Türkkan, Türk Mutfağı Araştırmacısı Vedat Başaran ve TV Programcısı & Şef Memet Özer de gastronominin geleceğine dair değerli öngörülerini ALEM'le paylaştı. Geleneksel ile yeniyi buluşturan bu heyecan verici yolculukta lezzet tutkunlarını neler bekliyor? İşte 2025'in gastronomi trendleri!
Sözen Group CEO
2025 yılında gastronomi dünyasında öne çıkacak yeni trendler sizce neler olacak?
2025 yılında öne çıkacak trendlerden ilki, sürdürülebilir gastronomi. Örneğin; restoranlarda, yerel ve mevsimsel ürünler kullanılarak hem lojistik masraflar hem de çevresel etkiler minimuma indirilecek. Bir diğer önemli trend ise, kişiselleştirilmiş yemek deneyimleri. Bu nedenle restoranlar, misafirlerin diyet gereksinimlerini ve tercihlerine uygun menüler sunan teknolojik sistemlere yatırım yapacak.
Bitki bazlı yemeklerin popülerliği artarken, bu alanda restoranların nasıl yenilikler yapmasını bekliyorsunuz?
Baklagillerden yapılan bitki bazlı et alternatifleri, yenilikçi protein kaynakları ve fermente sebzeler gibi ürünler, gastronomide daha geniş yer bulacak. Ayrıca, bitki bazlı yemeklerin sadece sağlık odaklı olmaktan çıkıp, lüks ve yüksek kaliteli bir mutfak deneyimine dönüştüğünü göreceğiz. Şefler, moleküler gastronomi teknikleriyle sebzeleri dönüştürerek, tat, doku ve görsellik açısından çok daha etkileyici tabaklar yaratabilir. Deniz yosunları, mantarlar ve fermente ürünler gibi zengin tat profiline sahip bileşenlerin yaratıcı kullanımı artacak.
Sürdürülebilirlik, gastronomide hala en önemli başlıklardan biri. Bu konuda restoranların ve şeflerin öncelikleri sizce nasıl şekillenecek?
2025'te, restoranların sürdürülebilirlik adına öncelik vereceği konular arasında gıda atıklarının azaltılması, yerel üreticilerin desteklenmesi ve şeffaf tedarik zinciri uygulamaları ön planda olacak. Türkiye gibi zengin tarımsal üretime sahip bir ülkede, coğrafi işaretli ürünlerin daha fazla ön plana çıkması gerekiyor.
Yerel mutfakların global gastronomi sahnesinde daha fazla yer bulması adına 2025'te neler yapılabilir?
Şeflerin ve gastronomi profesyonellerinin öncelikle bu mutfakların derinliklerini keşfetmesi gerekiyor. Yerel mutfakların dünya sahnesinde tanınması için gastronomi festivalleri, uluslararası mutfak etkinlikleri ve dijital platformlar kritik öneme sahip. 2025'te gastronomi dünyasında ayrıca hikaye anlatımının önemi artmaya devam edecek.
2025'te hangi malzemelerin gastronomide yıldızlaşmasını bekliyorsunuz? Özellikle unutulmaya yüz tutmuş yerel ürünler bu trendlere dahil olacak mı?
Unutulmuş yerel malzemelerin gastronomide yıldızlaşacağını kesinlikle söyleyebiliriz. Türkiye'nin yerel ürünleri arasında yer alan siyez buğdayı, kara kılçık buğdayı, taze keçiboynuzu ve alıç gibi ürünler hem sağlık hem de lezzet açısından fark yaratabilir. Ayrıca, Anadolu'nun kadim tohumları, yerel baharatlar ve doğal fermantasyonla üretilen yiyecekler, 2025'te menülerde daha fazla yer bulacak.
Gastronomi sektöründe etik uygulamaların önemi giderek artıyor. Bu konuda 2025'te sektör liderlerinden ne gibi adımlar bekleniyor?
2025 yılında gastronomi sektörünün etik uygulamaları artık bir tercih değil, zorunluluk haline geliyor. Adil ticaret, yerel üreticiyi destekleme ve sürdürülebilir tarım uygulamaları gibi konular hem tüketicinin hem de sektör liderlerinin ajandasının üst sıralarında yer alacak.
Sosyal medya platformlarının gastronomiye etkisi 2025'te nasıl bir değişim gösterecek? Görsellik mi, tat mı daha önemli hale gelecek?
Sosyal medya, gastronomide hala güçlü bir itici güç. Görsellik elbette önemini koruyacak, ancak artık deneyim odaklı içeriklerin öne çıkacağını düşünüyorum. Biz de her yıl gerçekleştirdiğimiz Uluslararası Gastromasa Gastronomi Konferansı'mızda şeflerin sadece yemeklerini değil, bu yemeklerin arkasındaki yaratıcı süreçleri anlatmasına odaklanıyoruz.
2025'te restoran tasarımlarında hangi yenilikçi yaklaşımları görebiliriz?
2025'te restoran tasarımlarında sürdürülebilirlik, teknolojik entegrasyon ve yerel dokuların ön plana çıktığını göreceğiz. Doğaya saygılı malzemeler, minimal tasarımlar ve yerel sanatçılarla yapılan iş birlikleri dikkat çekecek.
Gastronomi turizmi, 2025'te hangi destinasyonlar veya mutfaklar üzerinden büyüyecek?
2025 yılında gastronomi turizmi, özellikle yerel ve otantik mutfaklar üzerine yoğunlaşacak. Peru, Japonya, Türkiye ve İtalya gibi mutfaklar hem çeşitlilikleri hem de hikayeleriyle dikkat çekecek. Türkiye özelinde ise Gaziantep, Hatay, İzmir gibi gastronomi merkezlerinin yanı sıra Karadeniz ve İç Anadolu bölgelerindeki saklı lezzetler de öne çıkacak. Zaten bu konuda, geçen yıllarda Türkiye gastronomisine armağan ettiğimiz Gault & Millau Türkiye Rehberi'nde bu şehirlere de yer veriyoruz.
Türkiye'de trendler ne yöne evriliyor?
Türkiye'de gastronomi trendleri dünya mutfaklarından ilham alırken yerel dokularını da koruyarak evriliyor. Özellikle sürdürülebilirlik ve sıfır atık konuları mutfakların merkezine oturmuş durumda. Ayrıca yemek deneyimi sadece bir lezzet yolculuğu değil, aynı zamanda bir görsel ve sosyal medya paylaşımına dönüşüyor. Bu da restoranları hem tat hem de görsellik açısından farklılaşmaya zorluyor.
Yiyecek & İçecek Uzmanı
2025 yılında gastronomi dünyasında öne çıkacak yeni trendler sizce neler olacak?
Gastronomide karbon ayak izi, sürdürülebilirlik gibi konular daha da önem kazanacak. Yerel ürünlere yönelirken farklı kültürlerin pişirme ve hazırlık teknikleri de yerel kültüre adapte edilecek.
Bitki bazlı yemeklerin popülerliği artarken, bu alanda restoranların nasıl yenilikler yapmasını bekliyorsunuz?
Kısa zamanda artan nüfus ve çevreye verilen zarardan dolayı et maliyeti artmaya devam edecek. Gençlerin çevreye duyarlılığının daha yüksek olması nedeniyle de gastronomi dünyası et ürünlerine muadil ürünler aramaya başlayacak. Diğer taraftan da ekonomik zorluklar nedeniyle ete ulaşamayan kesim için üretilecek bitki temelli et ürünleri muadilleri gitgide yaygınlaşacak.
Sürdürülebilirlik, gastronomide hala en önemli başlıklardan biri. Bu konuda restoranların ve şeflerin öncelikleri sizce nasıl şekillenecek?
Maalesef bu konu çok önemli olsa da İngilizce söylendiği gibi "green washing" yani göstermelik tedbirler çoğunlukta. Restoran ve evlerde çok önemli bir sürdürülebilirlik önlemi alındığını söyleyemeyiz. Maalesef halen maliyet, sürdürülebilirliğin önünde tutuluyor. Diğer taraftan serpme kahvaltı gibi yeni trendler de oluşan ziyanın gerçek örnekleri.
Yerel mutfakların global gastronomi sahnesinde daha fazla yer bulması adına 2025'te neler yapılabilir?
Öncelikle Londra, New York, Paris, Dubai gibi gastronomide lider bazı şehirlerde yerel mutfağımızın iyi temsilcilerinin dünya standartlarında restoranlar açması gerekiyor. Bu aşamada sunumdan şarap listesine kadar dünya standartlarında servis ve hizmet vermemiz elzem hale geliyor. Maalesef bu tür yatırımlar, parmakla gösterilecek kadar az ya da sadece gerçek kalitemizi temsil etmeyen dönerci veya kebapçılar ile sınırlı.
Sağlıklı yaşam trendleri gastronomiye nasıl bir yön verecek?
Porsiyonlar üzerinde, kullanılan malzeme özelinde mutlaka değişimler göreceğiz. Hem sürdürülebilirlik hem de sağlıklı yaşam, menülerde vejetaryen ve vegan seçenekleri artıracak. Diğer taraftan dünyada olduğu gibi alkolsüz içecek seçenekleri artış gösterecek.
2025'te hangi malzemelerin gastronomide yıldızlaşmasını bekliyorsunuz? Özellikle unutulmaya yüz tutmuş yerel ürünler bu trendlere dahil olacak mı?
Tarhana, nar ekşisi, şalgam gibi birçok ürün önümüzdeki yıllarda parlayabilir.
Gastronomi sektöründe etik uygulamaların (adil ticaret, yerel üreticiyi destekleme vb.) önemi giderek artıyor. Bu konuda 2025'te sektör liderlerinden ne gibi adımlar bekleniyor?
Etik uygulamaların önemi, gastronomi dünyası para kazandığında hatırlanıyor. Maalesef yüksek enflasyon, belirsizlikler gibi birçok nedenden dolayı ülkemizde sıra, etik uygulamalara zor geliyor.
Sosyal medya platformlarının gastronomiye etkisi 2025'te nasıl bir değişim gösterecek? Görsellik mi, tat mı daha önemli hale gelecek?
Sosyal medya artık gastronomi için vazgeçilmez bir araç oldu. Ama maalesef bu aşamada da bir görüntü ve paylaşım kirliliği var. Ancak insan yapısı, görselliği her durumda tadın önünde tutar.
Yemeğin bir deneyim haline gelmesi konusunda, 2025 yılında hangi yaklaşımların öne çıkmasını bekliyorsunuz?
Deneyimi yaratan ve yaşatan şeflerdir. Önümüzdeki yıllarda şefler çok daha öne çıkacak ve şef restoranlarının sayısı artacak.
Restoran tasarımı ve atmosferi, yemek deneyiminin bir parçası haline geldi. 2025'te restoran tasarımlarında hangi yenilikçi yaklaşımları görebiliriz?
Ortam, ışık, ses tabii ki lezzet algısını etkiler. Son dönemde restoranın servis bölümü için yapılan yatırımlar, içecek ve yiyeceklerin hazırlandığı mutfak ve bar yatırımlarının önüne geçti. Hal böyle olunca da restoran yatırımlarında bütçeler arttı ve yatırımcıların işletme sermayesini zayıflattı. Gelecekte restoran dekorasyonlarının daha yalın ve lezzete odaklı olmasını bekliyorum.
Gastronomi turizmi, 2025'te hangi destinasyonlar veya mutfaklar üzerinden büyüyecek?
Japonya, şu an gözdelerden biri. Bunun dışında hızla büyüyen Çin ve Hindistan'dan da gastronomik atılımlar beklenebilir. Pandemide biraz yıldızı sönmüş olsa da Paris yeniden sahneye çıkabilir. Londra, merkezi konumunu illa da koruyacaktır.
Türkiye'de trendler ne yöne evriliyor?
Bence yerel ile dünyayı bağlayan, sentezleyen yeni bir modern Türk mutfağına doğru ilerliyoruz. Ayrıca salaş ortamlarda sunulan yerel lezzetlerin de masa örtülü, modern ortamlarda sunulacağı yeni mekanların da sayısı hızla artıyor.
Siz 2025 gastronomi trendleri içinde hangisine daha yakınsınız?
Yerel lezzetlerin modern ve hijyen ortamlarda sunulduğu, yaratıcı ama geleneksel trendlere daha yakınım.
Türk Mutfağı Araştırmacısı
2025 yılında gastronomi dünyasında öne çıkacak yeni trendler sizce neler olacak?
2025 yılında gerek şef restoranları gerekse otel restoranlarında yerel ürünlerin ve bu ürünlerle hazırlanan geleneksel tariflerin farklı formatlarla uygulamalarının değerlendirmesini göreceğiz. Bu aşamada yakın Orta Doğu ürün ve klasiklerinin de tabaklara dokunuşları yaygınlaşacak. Ayrıca geleneksel mutfaklarımızdan kombinasyon denemelerine rastlayabiliriz.
Bitki bazlı yemeklerin popülerliği artarken, bu alanda restoranların nasıl yenilikler yapmasını bekliyorsunuz?
Dünyada uzun yıllardır farklı akımlara şahit olduk. Ancak çoğunlukla aşçıların kullanmak istedikleri malzemeler maalesef aynı ana ürünler oldu ve olmaya devam ediyor. Bitkisel ürünler daima garnitür olarak kullanıldı. Ancak bilinçlenen tüketicilerin tercihlerine kulak veren mutfakların, geleneksel sebzeli yemekleri tekrardan yorumlayarak ve farklı kombinasyonlar kurgulayarak, göze ve mideye parlak mesajlar veren tabaklara yönelmeleri gerekiyor.
Sürdürülebilirlik, gastronomide hala en önemli başlıklardan biri. Bu konuda restoranların ve şeflerin öncelikleri sizce nasıl şekillenecek?
"Tarladan sofraya" söylemi maalesef eksik. "Tarladan sofraya, sofradan tarlaya" söylemi gerçekçi olanıdır. Sofrayı oluşturan herkesi kapsayan bu söylemde restoranların görevleri çok önemlidir. Aşçıların, ülkesinin tüm kültürlerini içselleştirme yönünde kendilerini geliştirmeleri gerekir. Teknik aşçılıktan entelektüel aşçılık boyutuna evrilmeleri lazım.
Yerel mutfakların global gastronomi sahnesinde daha fazla yer bulması adına 2025'te neler yapılabilir?
Yerelde saha çalışmalarımız maalesef yok denecek kadar az. Geliştirme yapacak alt yapımız yok. Bu nedenle dünyadaki teknikleri ve uygulamaları taklitten öteye gidemiyoruz. Kendi kültürünüzü kendiniz tanımazsanız bunu küresel anlamda anlatmanız mümkün olmaz. Bu bizim gastronomiye bakışımızdaki en büyük eksikliktir. Bunu gidermek zorundayız ve hikayemizi buna göre şekillendirmeliyiz.
2025'te hangi malzemelerin gastronomide yıldızlaşmasını bekliyorsunuz? Özellikle unutulmaya yüz tutmuş yerel ürünler bu trendlere dahil olacak mı?
Ülke coğrafyamız her mevsimi yaşıyor. İşletmelerimizin de bu mevsimleri yaşamaları gerekiyor. Umarım bu yıl, tedarik zorluklarına rağmen, daha çok yabani sebze türleri üzerine çalışmalar yapılabilir. Artık basma kalıp Balıkesir kuzusunun dışında, ülkenin diğer kuzu türlerini de kullanma zahmetine girerler. Sadece büyük balıklar değil birçok küçük balığı da menülerine alırlar. Ayrıca deniz ürünlerinin daha fazla işleneceği bir yıl olmalı. Dağ köylerinde üretilen peynirlerin, keçi ve ürünlerinin, kısa süreli mevsimindeki yabani bitkilerin öne çıkacağı bir yıl olacağını ümit ediyorum.
Gastronomi sektöründe etik uygulamaların önemi giderek artıyor. Bu konuda 2025'te sektör liderlerinden ne gibi adımlar bekleniyor?
Coğrafi işaretli ürünler konusunun etraflıca teşvike ihtiyacı var. İşletmelerin bu anlamda sertifikasyon kültürüne yaklaştırılması gerekiyor. Ülkemizin doğal kültürünün korunması açısından "Coğrafi İşaret" konusu temel şiarımız olmalı.
Sosyal medya platformlarının gastronomiye etkisi 2025'te nasıl bir değişim gösterecek? Görsellik mi, tat mı daha önemli hale gelecek?
Sosyal medya kuşkusuz son derece etken bir alan. Uzun zamandır etkisini yaşıyoruz. Ancak insanlar deneyimleme sonucunda iyi bir görselin çok fazla bir şey ifade etmediği kanaatine varıyor. Bir işletme için esas olan sundukları yemeğin lezzetinin akıllarda kalmasıdır. Sosyal medyayı iyi kullanma kültürünün de giderek geliştiğini düşünürsek mutfaklara da olumlu yansıması olacak.
Yemeğin bir deneyim haline gelmesi konusunda, 2025 yılında hangi yaklaşımların öne çıkmasını bekliyorsunuz?
Tadım menülerinin formatlarında değişim olacağını düşüyorum. İmza yemeklerin varlıkları öne çıkacak. Görsellik arayışlarının örseleneceği tabaklar öne çıkacak.
2025'te restoran tasarımlarında hangi yenilikçi yaklaşımları görebiliriz?
Yalınlık daha fazla tercih edilecek. Restoran sahnesinde, aşçının tabağa yerleştirdiği yıldız parlayacak.
Gastronomi turizmi, 2025'te hangi destinasyonlar veya mutfaklar üzerinden büyüyecek?
Akdeniz'in doğusu yerine batısına doğru bir yönelme olacak. Batı Karadeniz'e akış yoğunlaşacak, Ege köyleri önem kazanacak. Ayrıca hasat turizmleri başlayabilir.
Türkiye'de trendler ne yöne evriliyor?
Türk mutfağını uzun yıllardır İstanbul temsil etti. Artık Türk mutfağı, tüm ülkeyi kapsayan bir coğrafyanın temsili haline gelmeye başladı. Michelin Guide, Gault & Millau ve İncili Gastronomi Rehberi gibi değerlendirme kuruluşlarının etkisiyle, yerelde birçok masa sayısı düşük işletme sahibi aşçının dükkanlarının da çoğalacağı eğilimi açıktır. Sadece imza yemekleri olan işletmelere dönüşün olacağı bir yıl olacak.
TV Programcısı & Şef
2025 yılında gastronomi dünyasında öne çıkacak yeni trendler sizce neler olacak?
Açıkçası gastronomi dünyası hızla değişiyor ve bazen yetişmeye dahi güçlük çekiyoruz. Ama tahminim ülkelerin temel malzemeleri ile yaptıkları yemekler, "tarladan sofraya" anlayışı, daha çok vegan beslenme ağırlığı, Peru gibi Güney Amerika mutfakları ve tabii yine Uzak Doğu kültürü diyebilirim. Bir de yeniden biraz eski klasik reçetelere dönüşün ve çok oynanmamış yemeklerin popülerliğinin başlayacağını düşünüyorum.
Bitki bazlı yemeklerin popülerliği artarken, bu alanda restoranların nasıl yenilikler yapmasını bekliyorsunuz?
Evet, bu durum artık kaçınılmaz. Her iyi restoran, artık menüsünde vegan seçenekler bulundurmak zorunda. Hatta ayrıca belki farklı bir menü... Açıkçası Türk mutfağının geleneklerinde bu çok var. İşimizin daha kolay olacağını düşünüyorum. Zeytinyağlı sebze yemeklerimiz, ya da Antakya, Gaziantep ve Karadeniz mutfağındaki örnekler gibi...
Sürdürülebilirlik, gastronomide hala en önemli başlıklardan biri. Bu konuda restoranların ve şeflerin öncelikleri sizce nasıl şekillenecek?
Sürdürülebilirlik çok kapsamlı ve detaylı bir konu. Üzerine uzun çalışmalar yapılması ve devlet politikasının da desteklemesi gereken ciddi bir iş. Hatta her bilinçli vatandaşın sorumluluğu olan bir iş. Ben özellikle bu sıfır atık konusunu çok önemsiyorum. Tarım ve hayvancılık politikalarının da yeniden gözden geçirilmesi şart.
Yerel mutfakların global gastronomi sahnesinde daha fazla yer bulması adına 2025'te neler yapılabilir?
Son yıllarda belediyelerin bu konuya oldukça katkı gösterdiği bir gerçek ama yetersiz. Belki kurulacak bir turizm bakanlığı destekli bir konsorsiyum ile daha kapsamlı çalışmalar yapılabilir, tabii doğru pazarlama stratejileri ile birlikte. Çok zengin olan yerel mutfağımızın, dünyada yeteri kadar yer almadığını düşünüyorum. Ama hiçbir şey için geç değil tabii ki.
Sağlıklı yaşam trendleri gastronomiye nasıl bir yön verecek?
Artık tüm dünya daha sağlıklı beslenmeye ve ömrünü uzatmaya çalışıyor. Ben de hazırladığım tariflerde buna ekstra özen gösteriyorum. Zaten programımda da bununla ilgili çalışıyorum. Daha az kızartma, daha az gluten, daha az beyaz şeker, artık vazgeçilmezler. Zaten misafirlerin de yeme tercihleri bu yönde oluyor sıklıkla. Özellikle düzenli spor yapan insanlar için de özel menüler devreye girmeli.
2025'te hangi malzemelerin gastronomide yıldızlaşmasını bekliyorsunuz? Özellikle unutulmaya yüz tutmuş yerel ürünler bu trendlere dahil olacak mı?
Kesinlikle olacak, özellikle Akdeniz tipi beslenme geleneğinin daha da yaygınlaşması önemli. Ülkemizin coğrafi işaretli ürünleri çok kıymetli. Dünyada da özellikle bakliyatların tekrar değer kazandığını gözlemliyoruz; nohut ve mercimek gibi.
Gastronomi sektöründe etik uygulamaların giderek artıyor. Bu konuda 2025'te sektör liderle-rinden ne gibi adımlar bekleniyor?
Artık sektörün de daha bilinçli hale geldiğini gözlemliyorum, yukarıda bahsettiğiniz konular, sektör liderlerinin de dikkatini çekmiş durumda. Bu yıl daha da iyi olacağını söyleyebilirim.
Sosyal medya platformlarının gastronomiye etkisi 2025'te nasıl bir deği-şim gösterecek? Görsellik mi, tat mı daha önemli hale gelecek?
Ben sosyal medya platformlarının, bazen zarar vermesine rağmen, genel olarak faydalı olduğunu düşünenlerdenim açıkçası. Benim için her zaman lezzet önde gelmiştir ama görsel çekicilik de yadsınamaz bir gerçek.
Yemeğin bir deneyim haline gelmesi konusunda, 2025 yılında hangi yaklaşımların öne çıkmasını bekliyorsunuz?
Zaten yemek bence bir deneyim, amaç sadece karın doyurmak değil. Özellikle dışarıda yemek, insanın kendine ve ruhuna yaptığı bir yatırım. Paylaşmak, sosyalleşmek kişinin kendini iyi hissetmesini sağlıyor.
Restoran tasarımı ve atmosferi, yemek deneyiminin bir parçası haline geldi. 2025'te restoran tasarımlarında hangi yenilikçi yaklaşımları görebiliriz?
Bence rahatlık, basitlik ve konfor ön plana çıkacak gibi. Bir dönem olduğu gibi marjinal dekorlar biraz demode kalacak. İnsanlar artık kendilerini güvenli ve iyi hissettikleri yerlerde olmak istiyorlar. Zaten eskisi gibi bir akşamda üç, dört kapı da gezmek istemiyorlar. Yani yemek ve eğlence tek mekanda olsun isteniyor.
Gastronomi turizmi, 2025'te hangi destinasyonlar veya mutfaklar üzerinden büyüyecek?
Umarım biz de bu destinasyonların içinde oluruz ama özellikle Uzak Doğu ve Güney Amerika'nın trend olacağını söyleyebilirim. Büyük değişim içinde olan Arap Yarımadası'nı da unutmamak gerek.
Türkiye'de trendler ne yöne evriliyor?
Biz de dünyayı takip etmeye gayret ediyoruz. Son yıllarda ülkemizin geldiği nokta, hiç de küçümsenmeyecek nitelikte.