Adnan Çoker Hakkında Her Şey

Adnan Çoker, Bizans, Selçuklu Osmanlı mimari formlarını resimsel konturlara dönüştürerek Türk resim tarihinde benzersiz bir estetik üslup yarattı. İstanbul sevdalı bir ressam olan Adnan Çoker, 20 Ekim 1927'de İstanbul Süleymaniye'de doğdu. 1934-39 Samatya Hacı Kadın İlkokulu'nda eğitim gördükten sonra 1939-42 yıllarında Davutpaşa Ortaokulu'nu bitirdi. 1942 Afyon Lisesi'nin Orta kısmında okurken bu okuldaki resim öğretmeni Enver Kınavlı kendisiyle yakından ilgilenerek okulu bitirdikten sonra Güzel Sanatlar Akademisi'ne gitmesi için Çoker'i teşvik etti. Bu teşvik ile 1944-51 yılları arasında Güzel Sanatlar Akademisi'ne giren Çoker, Zeki Kocamemi Atölyesi'nde çalıştı. Akademi'nin Yüksek Resim Bölümü'nü bitirdikten sonra 1955 yılında Avrupa Konkuru'nu kazanan Çoker, devlet bursu ile Paris'e gitti.

Paris'te Andre Lhote, Henri Goetz, Hayter ve Emilio Vedova ile çalışan Çoker, 1960'da öğrenimini tamamlayarak yurda geri dönüş yaptı. 1960 yılında Güzel Sanatlar Akademisi Resim Bölümü asistanı oldu. Soyut resmin ülkemizdeki önemli temsilcilerinden olan Çoker, 1963'te A. Gürman, Sarkis, Devrim Erbil ve Tülay Tura ile "Mavi Grup" adlı resim grubunu oluşturdu. 1964'te, Fransız bursu ile ikinci kez Paris'e giden Çoker, W. Hayter Atölyesi'nde gravür, Goetz Atölyesi'nde boya etütlerini sürdürürken 'Siyah Fon'lu Resimler'e başladı. 1969 yılında Devlet Güzel Sanatlar Akademisi'nde, doçent unvanını alan Çoker, 1976'da Güzel Sanatlar Akademisi Resim Bölümü profesörlüğüne ardından 1977'de İstanbul Resim ve Heykel Müzesi Müdürlüğü'ne atandı. 1979'da İstanbul Resim ve Heykel Müzesi Müdürlüğü'nden istifa eden sanatçı, 1983'te Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, Resim Bölümü Başkanlığı'na getirildi. 1985'te Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Resim Bölümü Başkanlığı'ndan istifa eden Çoker'in birçok kurum ve özel koleksiyonda yapıtları bulunmaktadır. Onlarca kişisel sergi açan ve birçok grup sergisine de katılan Adnan Çoker, 23 Ağustos 2022'de 95 yaşında hayatını kaybetti.

Adnan Çoker’in Sanat Görüşü

Adnan Çoker'in sanatı 1970 öncesi ve 1970 sonrası olmak üzere iki döneme ayrılabilir. 1970 öncesi döneminin resimleri genellikle soyut anlatımcılığa dayanan Çoker'in 1970'e doğru bu yoldaki özgür renkçiliğin şematik biçimlere, net ve geometrik ama hacimsel bir soyutçuluğa dönüşür. İlk soyut araştırmalarına 1951 yılında başlayan sanatçı, ilk soyut sergisini 1953'te Ankara'da gerçekleştirir, sanatçının ilk soyut dışavurumcu dönemi ise 1960-64 arası yaptığı resimlerden oluşur. Adnan Çoker resminin gelişme noktalarında Bizans, Selçuklu, Osmanlı sanatı bulunur.

Özellikle Osmanlı ve Selçuklu mimari formları, Çoker'in resminin esin kaynağı olmuştur. Sanatçının soyut dışavurumcu ifadeden yapısal resme geçiş dönemi 1965-68 arası yıllarında gerçekleşir. Salzburg, Paris ve İstanbul'da yaptığı resimlerden oluşan bu dönemde Paris'te yaptığı 1965 tarihli 'Dinamik Asimetri' Türk resminin en avangard resimleri arasındadır. Bunu izleyen yıllarda yapı-simetri anlayışı çerçevesinde 'Abstre Ekspresyonizm'in doğurduğu 'kaos'u sınırlandırarak şematik anlatıma varışı 1968 tarihini taşır. Adnan Çoker artık bu dönemde yoğun bir biçimde Bizans, Selçuklu ve Osmanlı mimarilerinin formlarından yola çıkarak siyah dev tuvallerinde konturlarını oluşturmaktadır. Geleneksel Türk mimarlığının iç uzam kavramından yola çıkarak, bu kavramın esinlendirdiği gizemsel anlamı soyut bir hacim anlayışıyla bağdaştırmaya çalışan Adnan Çoker, resimlerinde anlatısallık ve yücelik durumlarını bir denge ve huzur uyumuyla bütünleştirir. Yapıtları düşünce ve eylem olarak etkin bir uç oluşturan Çoker'in sanat yaşantısı çağı ve kendi ulusal kültürü ile bütünleşir. Osmanlı ve Selçuklu anıtsal mimarlığının, iç uzamı dış dünyaya açan sivri kemerli kapı ve pencere motifinden yola çıkılarak oluşturulan bu uyum, sanatçının deyimiyle bir "kalıp biçim"e dayanır. Pembe, mor ve siyah tonlarını resimlerinde kullanan Çoker, geometrik ve alışılmış biçimcilikten ayrılır. 1974-75'te ürettiği 'Ters Türk Üçgeni' ise Osmanlı mimarisinde kubbenin taç bölümünün köşelerinde kullanılan üçgenden yararlanılarak resimsel bir estetiğe dönüştürülmüştür. 1985'te Bursa'da bulunan Osmanlı dönemi camilerinin üst bölümündeki tacımsı biçimden esinlenerek 'Bursa' isimli eser yaratmıştır. Sanatçı Bizans, Selçuklu, Osmanlı mimari formlarını resimsel konturlara dönüştürerek Türk resim tarihinde bir estetik üslup yaratmıştır.

Adnan Çoker’in Sanat Çalışmaları

1947 yılında ise Durukan ve Orhan Dar'la, Vedat Ar'ın yönetiminde çizgi film çalışmaları yapan Çoker, 1948-51 yılları arasında Akademi konkurlarında çeşitli ödüller aldı. 1948-51 yılları arasında Halil Dikmen'den kompozisyon bilgileri ve dersler alan Çoker, 1953-55 yılları arasında Ankara ve İstanbul'da desinatör ve kartograf olarak çalıştı. 1955 yılında Avrupa Konkuru’nu kazanan tek öğrenci olarak Devlet bursu kazanan Çoker, Louvre Müzesi'nde Brueghel'in "Dilenciler" yapıtını üç defa büyüterek kopya etti. Çoker, Paris’te kaldığı yıllarda Avrupa’nın çeşitli şehirlerinde resimle ilgili çalışmaları yakından tanımak istiyordu. Bu amaçla 1956 yılında Brüksel, Den Haag ve Amsterdam'da etütler yaptı. Türkiye’ye döndükten sonra Akademide 6 yıl müzik eşliğinde resim gösterileri ile Türkiye’de ilk performanslarını gerçekleştiren Adnan Çoker, 1961’de İstanbul Festivali Resim-Heykel Sergisi’nde ve 1962’de 23. Devlet Sergisi’nde birincilik ödülleri aldı. 1962’de guvaş resimleriyle bir sergi açtı. 1964-65 yılları arasında bu defa da Fransız Devletinin verdiği bir burs ile yeniden Paris’e giden Çoker, bu yıllar arasında Hayter Atölyesinde gravür, Goetz Atölyesinde resim üzerinde çalıştı. Goetz Atölyesi'nde boya etütlerini sürdürürken 'Siyah Fon'lu Resimler'e başladı. Çoker, 1965 yılında Salzburg "Yaz Akademisi"nde Emilio ve Vedova Atölyesinde resim çalışmalarında bulundu. 1965 yılında Ağustos'ta, Avusturya bursuyla gittiği Salzburg Yaz Akademisi, Emilio Vedova Atölyesi'nde soyut resim üzerinde çalışmalar yapmaya başlayan sanatçı, bu çalışmalarını kolajlarla birlikte 1 yıl sonra İstanbul’da sergiledi. 1966 yılında öğrencileri ile birlikte seyircilerin katılımıyla "Müzik Eşliğinde Resim" gösterisi düzenledi. 1968’de Budapeşte’de açıları Türk Grafik Sanatı Sergisi komiseri olarak Macaristan’a gitti. 1970’e doğru sanatında yeni bir dönem başlayan Adnan Çoker, bu dönem çalışmalarını “Siyah Resimler” ve “Siyah Simetri” adını verdiği iki ayrı sergiyi İstanbul’da açtı. Yağlıboya, pastel, gravür, asamblaj ve akrilik tekniklerini uyguladığı bu resimlerin gösteriminde, elektronik müzikten yararlandı. 1973 DYO Sergisi’nde başarı, 1976’da İskenderiye Bienali’nde ikincilik ödülü aldı. 1990’da 3. Asya-Avrupa Bienali’nde Dostluk, Barış ve Sanat ödülünü kazandı. 1973 DYO Başarı Ödülünü, 1976 Uluslararası İskenderiye Bienali, İkincilik Ödülünü kazandı. 1978 yılında Akdeniz Ülkeleri 12. İskenderiye Sanat Bienali Türkiye Seksiyonu Sergi Komiserliği görevini üstlendi. 1989’da Derimod Kültür Merkezi’nde ilk retrospektif sergisini hazırladı. 21 yıl sonra ikinci retrospektif sergisi, tüm sanat hayatını içeren ve resim sanatına ışık tutacak bir boyutta Beşiktaş Belediyesi “Beşiktaş Çağdaş” galerisinde açıldı. Eş zamanlı olarak Prof. Adnan Çoker dokümanter kitabı Beşiktaş Belediyesi tarafından yayınladı. 1990 yılında III. Uluslararası Asya-Avrupa Sanat Biennali "Dostluk ve Barış Sanat Ödülünü de kazanan sanatçı, 1994 yılında Sedat Simavi Vakfı tarafından verilen Görsel Sanatlar Ödülünü reddetti.