Gotham Ödülleri 2024 Kazananlar Listesi
7 dakika okunma süresi
Dopamin, bizi iyi hissettirmesiyle bilinen bir kimyasaldır. Canımızın çektiği bir yemeği yediğimizde, alışveriş yaptığımızda, cinsel ilişkiye girdiğimizde, yani ödül sistemimizin parçası olarak, haz ve tatmin duygularını hissettiğimiz zamanlarda beynimiz dopamin salgılar. Bu önemli kimyasal, kişiyi iyi hissettirir, motive eder aynı zamanda öğrenme ve odaklanmada kolaylık sağlar. Dopamin özellikle zihinsel işleyişimizde, duygusal ve fiziksel tepkilerimizde büyük bir rol oynar.
Örneğin; en sevdiğiniz dondurmayı yediğiniz zaman dopamin salgılarsınız, çok mutlu olursunuz, bu yüzden yemeye devam edersiniz. Bazen dondurma yiyeceğinizi düşünmek bile sizi mutlu edebilir. Mesela dondurmayı almaya giderken sabırsızlanır ve heyecanlanırsınız.
Kişinin dopamin seviyesi düşük olduğu zaman, dopaminin beyinde eksik olduğu bölgeye göre şu durumlar ortaya çıkabilir: Kaslarda kasılma, titreme, kas spazmları, dengesizlik, motor becerilerde bozulma, kabızlık, yeme ve yutma problemleri, dikkat sorunları, yorgunluk, duygu iniş çıkışları, düşük cinsel istek.
Kişinin dopamin seviyesi yüksek olduğu zaman ise şu durumlar ortaya çıkabilir: Endişe, aşırı enerji, stres, yüksek cinsel istek, agresif davranışlar, halüsinasyonlar, mide bulanması, depresyon.
Dopaminin eşlik ettiği birçok fiziksel ve ruhsal rahatsızlık bulunmaktadır. Bunlardan bazıları bağımlılık, şizofreni, depresyon, bipolar bozukluk, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozuklukları, obsesif kompulsif bozukluk (takıntılı davranışlar), aşırı yeme bozukluğu. Aynı zamanda bir takım hareketler ile alakalı durumlarda da dopamin rol oynayabilir. Örneğin; Parkinson bozukluğu, Huntington bozukluğu, huzursuz bacak sendromu.
Dopaminin ödül ve motivasyon sistemimizde oynadığı rol, bağımlılıklarda çok önemlidir. Bağımlı olunan faktör alkol, madde, kumar, alışveriş ve seks olabilir. Bu tip bağımlılıklarda birey, dopaminin sağladığı hazza ve iyi hissetme duygusuna bağımlıdır. Beyin, çok fazla dopamin istediği için, kişi bu seviyede dopamin üretebilmek için bağımlı olduğu davranışları üst üste tekrar eder. Beyin bir yerden sonra kendi doğal dopamin üretimini durdurarak, tamamen dışarıdan gelen dopamin ile işleyişini devam ettirir.
Günümüzde özellikle akıllı telefonlara ve sosyal medyaya insanların ne kadar bağımlı oldukları sıkça konuşuluyor. Bu şu an tartışılmakta olan bir konudur. Sosyal medyanın sağladığı ödüllerin (örneğin beğeni alma, paylaşılma) dopamin salgılanmasını sağladığı, kişinin bu hazzı tekrar hissetmek için davranışı devam ettirdiği düşünülmektedir. 2019’da Davranışsal Bağımlılıklar Akademik Dergisi’nde yayınlanan bir çalışmada, sosyal medyayı aşırı kullanan insanlar ve madde bağımlılığı olan insanlar arasında benzerlikler bulunmuştur.