TARİHİ KALKEDON’DA SONBAHAR

Yazı: Saffet Emre Tonguç

Fotoğraflar: Serkan Yurtsever
Modeller: Büşra Şahin-Alp Timuçin Cangar
Otomobil: Amarok Exclusive

Almanlar tarafından yapılan ve döneminin tüm mimari özellliklerini taşıyan görkemli Haydarpaşa İstasyonu, geçmişte kara trenleri Anadolu’nun bağrına doğru yolcu ederken hemen yanı başındaki Moda, İstanbul’un en gösterişli yerleşimlerinden biri olarak varlığını sürdürüyor.

Kadıköy’e vapurla geldiğinizde gözlerinizin birden kamaşmasını beklemeyin, hatta kendinizi göğe doğru yükselen bir beton denizinde karaya oturmuş bir gemi gibi bile hissebilirsiniz. Tüm bunların içinden sıyrılıp gözünüze çarpan yegane bina, 1920’lerde inşa edilen ve günümüzde İstanbul Konservatuarı olan Eski Hal Binası olacak. Görüntü sizi yanıltıyor olabilir, tek yapmanız gereken arka sokaklara dalıp sadece yayalara açık caddelerdeki ilginç dükkanlar, kışkırtıcı restoranlar ve barların keyfini sürmek. Bu arada etrafı kolaçan etmeyi de unutmayın; 19. yüzyıldan kalma kiliselere rastlamanız an meselesi...

Eski Hal Binası’nın yanındaki Atatürk Heykeli, 1928’deki harf devrimini anlatıyor. Heykelin arkasında Kadıköy Kaymakamlık binası yer alıyor. Rum Mimar Konstantinos P. Kirkiakidis tarafından 1913 yılında yapılan bu bina Birinci Ulusal Mimarlık Akımı’nın en güzel örneklerinden biri.

Kadıköy’de dükkanlarla kaplı labirent sokakların arasında görülmesi gereken birkaç anıt gizli. Tıpkı New York’un Wall Street’inde olduğu gibi burada da bir simge haline gelen boğa heykeli, trafiğe kapalı, eski adı Bahariye olan, Asım Gündüz Caddesi’nin girişinde yer alıyor. Çarşının ortasında ise üzerinde küçük bir timsah olan anıtsal bir levha var.

Kadıköy Timsahı

İnanın ya da inanmayın, I. yüzyılda yaşamış ünlü coğrafyacı Strabo insanların Kalkedon’daki pınarda timsah beslediklerini yazmış.

Şimdiki General Asım Gündüz Caddesi, yani eski Bahariye Caddesi’nde muhteşem Süreyya Operası’nı da göreceksiniz. Bina Süreyya İlmen Paşa tarafından Anadolu’nun ilk opera binası olarak 1927’de yaptırılmış ama uzun yıllar sinema olarak işletildikten sonra 2007 senesinde tekrar opera binası olarak hizmete girmiş. Gösteri izlerken muhteşem tavan süslerine de hayran kalacaksınız.

Kiliseler                               

Kadıköy’deki en bilinen kilise, Rum-Ortodoks Azize Euphemia (Ayia Efimia ) Kilisesi. İlk olarak 1694 yılında yapılmış olmasına rağmen, şu anda gördüğünüz binanın tarihi 1830’lu yıllara dayanıyor. Anlatılan hikayeye göre Azize Euphemia, pagan tanrılarına tapınılmasını isteyen yöneticilerin emirlerine uymayan ve Hristiyanlığa inanmış biriymiş. Bu direncinden ötürü 305 yılında ayılara atılmadan önce büyük işkencelere maruz kalmış. Sonraları, ruhunun 451 yılında Kalkedon’da toplanan IV. Ekümenik Konsey’e geldiğine inanılmış. Bu konseyde iki Hristiyan grup İsa’nın bir mi yoksa iki yaradılışlı mı olduğu konusunda anlaşamamışlar. Azize Euphemia’nın ruhu müdahale ettikten sonra konsül, İsa’nın hem insan hem de tanrı olduğuna (yani iki yaradılışlı olduğuna) karar vermiş. Yedinci yüzyıldaki Pers istilası sırasında Azize Euphemia’nın mezarı Tarihi Yarımada’ya taşınmış. Bugün kemiklerinin olduğu iddaa edilen lahit, Fener’deki Rum Ortodoks Patrikhanesi’nde, Kalkedon Konsülü’nün resmedildiği 19. yüzyılın ikinci yarısında yapılmış tablo da kilisenin narteksinde görülebilir .

Surp Takavor (Kral İsa) Ermeni Kilisesi ilk olarak 17. yüzyılda inşa edilmiş olmasına rağmen günümüze ulaşmış olanı 19. yüzyıl eseri. Oval pencerelerle süslenmiş kubbesiyle hoş bir yapı.

Bahariye Caddesi’nin ilerisinde bazilika şeklindeki Surp Levon (Aziz Leo) Kilisesi değişik tarzıyla şaşırtacak sizi. Daha eskilerde burada ahşap bir kilise olduğuna inanılıyor ama şu andaki kilise 1911’de yapılmış.

Camiler

Dinsel öğelerin kendini oldukça kuvvetli hissettirdiği Üsküdar’daki camilerin aksine, Kadıköy camileri daha sade. Bunlar arasında en eski olanı, Söğütlüçeşme Caddesi’nde yer alan ve Sultan I. Ahmed (1603-1617) döneminde Mısırlı Osman Ağa tarafından yaptırılmış Osman Ağa Camii ve Çeşmesi. Vapur iskelesinden çarşıya doğru gittiğinizde ise karşınıza 1760 yılında inşa edilen ve 1858’de tamamen yenilenen İskele Camii çıkıyor.

Tarihi Salı Pazarı

Kadıköy’e gelmenin en eğlenceli taraflarından biri de, bir zamanlar Söğütlüçeşme Caddesi’nde kurulan Salı Pazarı’nı gezmektir. Daha sonraları, şehir planlamacıları pazarı Fenerbahçe Stadyumu’nun arkasındaki alana taşımayı uygun görmüşler. 2009’da bu kez de Hasanpaşa’ya taşınan pazar bir anlamda ortada kalmış. Futbol sahasının arkasındaki eski yerinden servisler kalkıyor ama ucuz t-shirt almak için kuyrukta beklemeyi göze alıp almamak tamamen size kalmış.

Moda

Marmara Denizi ve Prens Adaları’na bakan Moda, beklenmedik çekiciliğiyle şık restoran ve barlarında misafir edecek sizi. Arka sokaklardaki unutulmuş kiliseler ise gittikçe azalan Hristiyan nüfusa hizmet ediyor. Bunların içinde en etkileyici olanlarından biri, 19. yüzyıl Katolik Kilisesi olan Asompsiyon (Göğe Yükseliş) Kilisesi. Bu kiliseye oranla daha küçük olan Anglikan Azizler Kilisesi, Kırım Kilisesi’nin de mimarı olan G. E. Street tarafından 1878’de inşa edilmiş. Ayinler pazar sabahları yapılıyor.

İstanbul’daki vapur iskelelerinin gözden kaçırmamamız gereken bir özelliği var; çoğu birer mimari harika aslında. 1917 yılında Vedat Tek tarafından yapılan ve Prens Adaları’na giden vapurların ilk durağı olan Moda İskelesi kesinlikle en güzellerinden biri. 1937’deki fırtına sırasında zarar görmüş, 2000 yılında restore edilmiş ve bugün bir restorana ev sahipliği yapıyor.

Körler Ülkesi

Efsaneye göre, Bizans’ın kurucusu Byzas’a, Delfi Kahini yeni ülkesini ‘körler ülkesinin’ tam karşısına kurmasını söylemiş. Haliç ve Boğaz’ın Marmara Denizi’nde birleştiği yere vardığında Byzas, Kalkedon’a bakmış ve “Burada yaşayanlar karşının güzelliğinin farkına varmadığına göre kör olmalılar” diye düşünmüş. Böylece MÖ 667’de, daha sonra sırasıyla Konstaninopolis ve İstanbul olan Byzantium şehrini kurmuş.

Barış Manço’yu Anmak

Hatırlar mısınız, Barış Manço (1943-1999)  TV programında seyircilerinin kendisine yazabilmesi için adresini “Barış Manço 81300, Moda” diye verirdi. Sevilen sanatçının Moda’da Yusuf Kamil Paşa Sokak’taki evi, onun ölümünden sonra müze ve müzik okuluna dönüştürüldü.

Bağdat Caddesi ve Sahil Yolu

İstiklal Caddesi’nin modern ve şık versiyonu olarak düşünebileceğiniz caddeye tanınmış markalardan alışveriş yapmak, güzel restoranlarda yemek yemek ve etrafı seyretmek için gelebilirsiniz. Bağdat Caddesi’nin denize paralel olması burada gezinenlere deniz manzaralı parklardan geçerek yürüyüş yapabilecekleri farklı bir rota imkanı sunuyor. Bugünkü Bağdat Caddesi’nden farklı bir rota izlese de, Bizans zamanında bile Üsküdar’dan Anadolu’ya uzanan bir yol olduğu biliniyor. 1638 yılında Sultan IV. Murad Bağdat’ı aldığında, bu olayı kutlamak için yolun adını değiştirmiş (Topkapı Sarayı’ndaki Bağdat Köşkü de adını bu olaydan almış. Yol susayan yolcular için  IV. Murad ve halefleri tarafından çeşmelerle donatılmış; bir kısmı bugüne ulaşmış çeşmelerin, bir kısmı ise sadece Çatalçeşme, Selamiçeşme ve Söğütlüçeşme gibi semtlere verdikleri isimlerle hatırlanıyor. Yoldan geçen deve kervanlarına su sağlayan Çatalçeşme üç oluklu yapılmış. Çoğu çeşme, namazgahların bir parçasıymış.

Bağdat Caddesi etrafındaki semtler 19. yüzyılda gözde yerleşim alanları haline gelmiş ve muhteşem köşkler inşa edilmiş. Bunlardan günümüze ulaşanlarını, özellikle Caddebostan civarında görmek mümkün. Deniz kıyısında yapılan birçok ahşap yazlık köşk ne yazık ki beton yığınlarının arasında kalmış. Bu bölgenin tarihine imzasını atmış önemli eserlerden biri olan Zühtü Paşa Camii 1885 senesinde II. Abdülhamid’in Maarif Nazırı (Eğitim Bakanı) Ahmed Zühtü Paşa tarafından yaptırılmış. Kısa kalın ve tek şerefeli minaresi ile dikkati çekiyor. Zühtü Paşa ve ailesi Kızıltoprak’taki caminin avlusunda, etrafı çevrelenmiş bir mezarda yatıyor. Civarın önemli eserlerinden bir diğeri 1899 yılında Eklektik tarzda inşa edilen Galip Paşa Camii’ni Sultan Abdülhamid’in valilerinden Galip Paşa yaptırmış.

Bugün Bağdat Caddesi’nde, özellikle de Caddebostan ve Suadiye arasında arabayla tur ve hava atanlar trafik sıkışıklığına ciddi katkıda bulunuyor. Cadde, Fenerbahçe futbol takımının maç kazandığı günlerde ise tam bir karnaval havasına bürünüyor. Caddenin paralel sokaklarında ve sahilde yürürseniz  karşınıza keyifli parklar çıkacak. Selamiçeşme’deki Özgürlük Parkı yöre halkının en rağbet ettiği parklardan. İçindeki açık hava tiyatrosunda ağustos başında bir festivale ev sahipliği yapıyor. Deniz kıyısındaki Dalyan Park yürüyüş rotanıza hoş bir manzara katacak. Göztepe Parkı’ndaki gül bahçesi ise doğanın insana ne güzellikler sunabileceğinin kanıtı olacak size. Göztepe, Taş Mektep Sokak’taki modern sinagog bölgede bir Yahudi cemaatinin olduğunu hatırlatıyor.

Çiftehavuzlar

Alexandre Vallaury 1900 yılında klasik Türk mimarisini Art Nouveau ile karıştırarak Cemil Topuzlu Köşkü’nü tasarlamış. Operatör Cemil Topuzlu Caddesi üzerindeki muhteşem köşk dönemin belediye başkanı için inşa edilmiş. 1980’lerde yapılan sahil yolu genişletme çalışmaları öncesinde deniz kenarındaydı. Cemil Topuzlu şehir tiyatrolarının kuruluşuna da öncülük etmiş, açık hava tiyatrosunun adı ve Kuruçeşme’deki park onun adını taşıyor.

Köşkün yakınındaki Büyük Kulüp, 1882’de İngiliz Büyükelçi Sir Alfred Harrison’un kurduğu meşhur Cercle d’Orient’ın devamı. Ana merkezi İstiklal Caddesi’ndeki, bugün Emek Han olarak geçen binadaymış. Sadece üyelerine ve onların misafirlerine açık olan kulübün bir şubesi de Büyükada’da bulunuyor.

Göztepe Oyuncak Müzesi

İstanbul’un Oyuncak Müzesi’nde ( Tel: 0216 359 45 50, www.istanbuloyuncakmuzesi.com, pazartesi günleri kapalı) sergilenen 5.000’den fazla oyuncağı, müzenin sahibi Sunay Akın uzun yıllar boyunca toplamış; oyuncaklardan en eskisi 1817 yılı Fransız yapımı bir keman. Oyuncakçı dükkanı gibi düzenlenen bölümde, bir zamanlar Eyüp’te yapılan tarzda oyuncaklardan örnekler bulacaksınız. Tren yolu kompartımanını andıran odaya ve bir denizaltı gibi olan tuvaletlere çocuklar bayılıyor; zemin katta karşınıza çıkan şık kafe ise ebeveynleri büyülemek için tasarlanmış. Avluda Türk halk kahramanları Nasreddin Hoca ve Keloğlan’ın büyük modelleri var. Müzeye çocuklarını getirmek için geliyor aileler; müzeden çıktıklarında ise, geçmişle kucaklaştıklarını ve bu karmaşık şehrin tüm yorgunluğundan arındıklarını hissediyorlar. Burasını sadece çocuklar için kurulmuş bir mekan olarak düşünmek bir hata. Müze, Ömerpaşa Caddesi, Dr. Zeki Zeren Sokak’ta; Göztepe otobüs durağındaki işaret levhalarıyla kolaylıkla bulabilirsiniz.

Zürafa Şeklinde Sokak Lambası

Dünyanın neresinde zürafa şeklinde sokak lambası görürsünüz? Zürafalara gelince, onlar  eğitim bakanlarından Mehmed Münif Tahir Paşa’nın (1830-1910) Erenköy’de bulunan ve ‘Zürafalı Köşk’ olarak adlandırılan evinin bahçesindeki heykelin kopyaları. Tahir Paşa sıradan bir bakan değilmiş. Hayatı boyunca geleceğin yapılandırılmasında çocuğun ve dolayısıyla eğitimin önemini vurgulamaya çalışmış. Bu konu hakkında çeşitli çalışmalar yaptırmış. Köşkü ise maalesef  “modern!” yapılaşmadan nasibini almış.

Nasreddin Hoca ve Keloğlan

Eşeğe ters binmesi ve kocaman sarığıyla Ortadoğu ve Türki Cumhuriyetlerin bazılarında halk kahramanı olarak tanınan Nasreddin Hoca’nın hikayeleri Ezop’unkileri andırsa da mutlaka can alıcı bir ana fikir sunan hikayeler. Keloğlan ise padişahın kızıyla evlenmek için birçok zorluğun üstesinden gelmek zorunda kalan fakir bir halk çocuğunun hikayesini anlatıyor. Son olarak 2005 yılında filmi çekilmiş. İkisinin modelleri Oyuncak Müzesi’nin bahçesinde görülebilir.

Caddebostan

Caddebostan’daki muhteşem Ragıp Paşa Köşkü, 1906’da Sirkeci Tren İstasyonu’nu da yapan August Jasmund tarafından tasarlanmış. Caddebostan Migros’un yanındaki bina, yol yapılmadan önce tam denize nazırmış. Sultan II. Abdülhamid’in Mabeyincisi olan Ragıp Paşa (1857-1920) üç kıtaya yayılan imparatorluk topraklarından etkilenip Beyoğlu’nda Afrika, Anadolu ve Rumeli hanlarını yaptırmış. 1908’de Rodos’a sürgüne yollanmış, dolayısıyla evinin keyfini pek sürememiş. Köşkün bulunduğu ana caddenin üzerinde, Rakkas Restaurant’ın karşısında tek katlı taş bir bina var. Bu da yapının selamlık bölümü. Ragıp Paşa Köşkü’nün yanındaki diğer köşk kızı Tevhide Hanım’aitmiş. Maalesef iki köşkün bahçesine de modern zaman evleri kondurulmuş.

Suadiye

Bağdat Caddesi’nin en gözde yeri Caddebostan ve Suadiye arasında kalan bölümü; aklınıza gelebilecek tüm markalar çok sayıda banka şubesi ve yanyana dizilmiş kafeler buraya gelen alışveriş düşkünlerini mutlu etmek için ellerinden gelen misafirperverliği gösteriyorlar. Eğer İstiklal Caddesi sizin için fazla kalabalık ve sıradansa, alışveriş için buraya gelmenizi öneririm. Kaldırımların düzgün, sokak satıcısının az olduğu caddede büyük palmiyeler, incir, çınar ve kestane ağaçları sıradan mimariyi gizlemek için ellerinden geleni yapıyorlar. Suadiye’nin Bostancı’ya doğru olan kısmında Atatürk’ün defalarca kaldığı ahşap bir ev, üzgün ve küskün bir yadigar olarak umursamazlığımızı bir kez daha yüzümüze vuruyor; ne yazık ki restorasyon çalışmaları hala başlamadı.

Bostancı

Prens Adaları’na giden gemilerin ana iskelelerinden biri olan Bostancı İskelesi gemi servisinin başladığı yıllarda yapılmış hoş bir bina. Şehrin Avrupa yakasına giden deniz otobüslerinin kalktığı iskele de burada bulunuyor.

Sahilyolu

Neredeyse aralıksız olarak Kadıköy’den Bostancı’ya kadar devam eden bu uzun yol sadece deniz manzarası değil çeşitli olanaklar da sunuyor; yürüyüş ve bisiklet yolları, spor aletlerinin konduğu parklar, plajlar, küçük marinalar ve hatta paten yapanlar için tahsis edilmiş bir alan. Günün değişik saatlerinde koşanları, köpek gezdirenleri ve bisiklete binenleri görebilirsiniz. İzmir’in Kordon’unu hatırlatan yol, aynı zamanda Prens Adaları’nın üzerinden güneşin batışını seyredebileceğiniz en mükemmel yerlerden biri.

Bir Zamanların Balıkçı Köyü >>

Karaköy'de Sonbahar >>

Rüzgarın Peşine Takıl >>