SÖZ UÇAR YAZI KALIR İNSANLIĞIN EN BÜYÜK İCADI: YAZI

Yazıdan önce her yaşanan tarih öncesidir. Yazı insanlık tarihini ikiye böler, kendinden öncesi ve kendinden sonrası. İnsan türünü doğadaki tüm diğer canlılardan ayrı kılan en önemli ayrıcalığı bilgisini aktarabilmesidir. Yazı insanlığın bilgisinin kaybolmadan aktarılmasını sağlayan insanlık tarihinin en büyük icadıdır. İnsanlık tarihinin en önemli icadı aynı zamanda uygarlığın en geç icadı olması bakımından şaşırtıcıdır. MÖ 4 bin yılda özellikle Mezopotamya, Mısır, Cin gibi coğrafyalarda “karmaşık” toplumlar olarak tanımlanan yeni bir toplumsal düzen inşa edilmeye başlanır.

Eski yerleşimler zamanla büyük kentlere dönüşmüş ve her kent kendi başına bir devlet olmuştur. Bu devletler bugünkü Irak’a denk gelen coğrafyada Sümer Kent Devletleri olan Nippur, Ur, Uruk, Lagaş bu kent devletlerinde ilk yazı örnekleri kullanılmaya başlanır. Tanrıya hediye verenlerin isimleri... İlk yazı örnekleri, anlatılmak istenilenin basit bir çiziminin yapıldığı piktogramlardı. Dağ için dağ, yıldız için yıldız, kadın için üçgen, yürümek için ayak resmi çizilmişti. Yazının ilk ortaya çıkmasını sağlayan en önemli fikir “kayıt altına alma” düşüncesiydi. Tüccarlar için alacak verecek ve borçları, tanrıya hediye verenlerin isimleri ya da arazı ve mülk sahibinin listesi unutulmaması için mutlaka kaydedilmeliydi. Nede olsa “söz uçar”dı, bu nedenle borçlar kaydedilip tanrının güvencesinde korunmalıydı. Sümer kent devletlerinde ele geçen ilk yazı örnekleri tapınaklarda bulunmuştu. Dinsel anlamının yanında ticari bir kayıttı aynı zamanda.

Sümerliler piktografik yazıyı çiviyazısına dönüştürdüler ama çiviyazısına gerçek kimliğini kazandıranlar Akadlılar olmuştur. MÖ 2500’lerle Afrika’dan büyük savaş ve göçlerle Mezopotamya’ya yerleşen Sami kökenli bu yeni halk kısa sürede Sümer Kent Devletlerinden öğrendiği yazıyı kendi dillerine uyarladıkları çiviyazısı ile yazının ikinci gelişim aşamasını tamamlamışlardı. Yazının üçüncü aşaması ise alfabenin ortaya çıkmasıydı. MÖ 2. binyılın ortalarında Akdeniz’in en büyük tüccar halkı olan Fenikeliler, çiviyazılı “alfabe” sistemini oluşturmuşlardı. Alfabe sözcüğü köken olarak Fenike işaret tablosunun ilk harfleri olan aleph ve bet’ten geliyordu. Arapça Elif Be, Yunanca Alfa Beta günümüze kadar ulaşarak a ve b ye dönüştü. Fenike alfabesinde sesli harfler yoktu. Bir kelimenin okunuşuyla tam yazılışı arasındaki ilişki ilk kez Hellenler yani antik Yunanlılar kurabildi. Bu şekilde yazmak ve okumak herkes için olanaklı hale geldi. Modern Batı alfabesi Hellenceyi çeşitli düzenlemelerle yenileştiren Latince ile son halini aldı.

Ve Tarih Anadolu´da başladı... Kültepe bugünkü Kayseri sınırları içinde bulunan arkeolojik yerleşim, antik ismi ile Kaniş / Karum Anadolu’da ilk yazının kullanıldığı yerdi. Bugünkü Irak üzerinden MÖ 3. binyılın son çeyreğinden itibaren Anadolu’ya ticaret için gelen Akkadlı tüccarlar sonrasında Asurlular beraberinde kayıt sistemi olarak yazıyı da getirmişlerdir. MÖ 1974 ile 1719 yılları arasında yaklaşık 255 yıl Anadolu halkı ile ticaret yapan Akat ve Asurlu tüccarlar yazının Anadolu’da kalıcı hale gelmesini sağlamışlardır. Kültepe kazılarında ele gecen kil tabletlerin büyük çoğunluğu Asurlu tüccarların borç senetleri, kervan ve alacak-verecek kayıtları, iş sözleşmeleri, iş mektupları ile ticarî anlaşmazlıklarla ilgili mahkeme kayıtları gibi ticarî konularla ilgilidir.

Anadolu halkına ait şu ana kadar ele geçen belge sayısı oldukça az olup, olanların önemli kısmı da ticarî aktiviteler ile ilgilidir. Eski Asur Ticaret Kolonileri Dönemine ait Anadolulu ve özellikle Asurlu tüccarların iktisadî faaliyetleri hakkında önemli bilgilere sahip oluruz. Bilinen en eski Hint – Avrupa dili olan Hititçe, Hititlerin Anadolu’ya gelmesi ile kullanılmaya başlanmıştır. Hititler MÖ 2. binyılın başlarında Anadolu’ya geldiklerinde Anadolu’da Asurlu tüccarların kullandığı çivi yazısını alarak kendilerine göre uyarlamış ve yeni bir yazım dili yaratmışlardır. Hititler hem çiviyazısı hem de Luvice olan hiyeroglif yazısını kullanmışlardır. Sonraki çağlarda Anadolu’da Frigce, Hurrice, Likce, Urartuca, Lidce, Karca, Sidece, Yunanca gibi onlarca yazılı dil kullanılmıştır. Bu diller zamanla Yunanca ve Latince’nin yaygın kullanımı ile kaybolmuş ve unutulmuştur.