ÖMER KOÇ KOLEKSİYONU BİR OSMANLI BÜROKRATININ KARİKATÜRLERİ

Dünyaca tanınmış Osmanlı sanatı koleksiyoneri olan Ömer Koç, koleksiyonunda yer alan, 19. yüzyıl sonu Osmanlı bürokratı Yusuf Franko Kusa Bey’e ait karikatür albümünü ve içindeki çizimleri sanatsever-lerle buluşturdu. Babaannesi Sadberk Koç ve halası Sevgi Gönül gibi koleksiyon merakı olan Ömer Koç’un koleksiyonunda yer alan Yusuf Franko’nun eserleri, Beyoğlu’ndaki, Koç Üniversitesi Anadolu Medeniyetleri Araştırma Merkezi (ANAMED)nde ilk kez sergileniyor. Yusuf Franko çok yönlü bir kişilik olup, hariciyeci, Tanzimat döneminde sancak yöneticisi, cemiyet insanı ve aynı zamanda oyunbaz bir karikatürist idi. “Yusuf Franko’nun İnsanları: Bir Osmanlı Bürokratının Karikatürleri” başlıklı sergi, çevre-sindeki kişi ve mekânlara odaklanıyor. Yusuf Franko Kusa, Lübnan’dan İstanbul’a göçen, Osmanlı Harici-yesi’nde kendine yer edinen ve buradan yeniden Lübnan’a uzanan Franko Kusa ailesine mensup idi.

Beyoğlu’nun meşhur ve öncü sanat mekânı Naum Tiyatrosu’nun kurucusu Michel Naum’la da akrabay-dı. Karikatürler, özellikle 19. yüzyıl sonunun Beyoğlu / Pera semtini, Yusuf Franko’nun da parçası olduğu renkli sosyal çevreyi ve İstanbul’un küresel mekânlarını gözlemleme imkânı veriyor. Yusuf Franko’nun, sosyal çevresini gözlemleyerek çizdiği, 19. yüzyıl sonunun zenginleri, yüksek cemiyet mensupları, Os-manlı paşaları, Levantenler, sanatçılar ve diplomatların hiciv yüklü portreleri geçmişe ışık tutuyor. Sergi-de karikatürlerin yanı sıra, Yusuf Franko’nun Galata ve Pera çevresindeki ilişkilerinin haritası da bulunu-yor. Yusuf Franko Kusa’nın “Types et Charges” adını verdiği albümünün her yönden aynı basımıyla, Yo-ussuf Bey: The Charged Portraits of Fin-de-Siècle Pera adlı bir makale kitabının beraber yer aldığı iki ciltlik çok özel bir yayın da, sergi açılışıyla eş zamanlı olarak satışa sunuldu.

Küratörlüğünü Bahattin Öztuncay’ın, danışmanlığını ve metin yazarlığını K. Mehmet Kentel’in yaptığı sergi, dönemin sosyal yaşamına yolculuk yaptırıyor. Sergide, Yusuf Franko’nun 1884-1896 yılları arasında bir albümde topladığı, Avrupa karikatür geleneği ile etkileşime sahip çizimleri ilk defa gün yüzüne çıktı. Yusuf Franko’nun eserlerini ağırlıklı olarak mekân perspektifinden okumaya çalışan sergi, bir yandan Naum Tiyatrosu gibi dönemin önemli mekânlarına değinirken, diğer yandan albümde kendine yer bu-lamamış, ‘artık olmayan’ mekânları da hatırlatıyor.

Beyoğlu Koç Üniversitesi Anadolu Medeniyetleri Araştırma Merkezi’ndeki sergi 1 Haziran tarihine kadar gezilebilecek. Sergi, Franko Kusa ailesinin Osmanlı Devleti’ndeki yeri ve önemi, karikatür tarihi ve albü-mün çeşitli ülkelerdeki uzun yolculuğundan sonra, nasıl tekrar Beyoğlu’na döndüğüne de değiniyor. Sergide Yusuf Franko Kusa’nın albümü ve karikatürlerinin yanı sıra, bu eserlerle bağlantılı, başta Ömer Koç Koleksiyonu olmak üzere farklı koleksiyonlardan fotoğraf, belge ve yayınlar da yer alıyor. Yusuf Franko Kusa’nın kariyerindeki en yüksek basamak, 1907-1912 arasında yaptığı Cebel-i Lübnan Mutasar-rıflığı idi. Yusuf Franko, karikatürlerinde geç 19. yüzyıl Beyoğlusu’nun önde gelen kişilerini bir araya ge-tirdi.

Franko’nun karikatürlerinde, cemiyet davetlerinde boy gösteren Osmanlı paşaları ve yedi düvelin diplomatları, yerli ve yabancı sermayecileri, sanatçılar geçit yapıyor. Yusuf Franko, çizdiği bu yakın sosyal çevreyi çok iyi gözlemleyen biri ve kendisi de aynı zamanda o çevrenin bir parçasıydı./ Zafer TEKTAŞ